Neden hep bilinmeyen x ?

Herkesin aklına şu soru gelmiştir. Soru şu:

X harfi neden bilinmeyeni temsil ediyor.

Sadece matematik için durum böyle değil. Artık kültürümüzün içinde:

X fiyatı, x dosyaları, x projesi

Bu nereden geldi?

Bunun için Arapça’ya bakmak gerekiyor.

 

Arapça’da bir cümle, kelime ya da bir tabir yazmak bir denklem oluşturmak gibi.

Çünkü her parça son derece net ve çokça bilgi taşıyor.

 

Örneğin; “al-jebra”  Arapça’da ufak bir sistemi kapsıyor. Ve al-jebr kabaca “birbirinden bağımsız parçaları bir araya getirme sistemi” anlamına gelir. Al-jebr dilimize en sonunda cebir olarak geldi.

Bir çok örnekten sadece biri. Matematiksel ilme sahip bu kaynaklar sonunda 11. Ve 12. Yüzyıllarda Avrupa’ya, yani İspanya’ya ulaştılar. Ve ulaştıklarında bu matematiksel ilmi Avrupa dillerinden birine tercüme etmeye muazzam bir ilgi vardı. Ama bazı sorunlar vardı. Sorunlardan biri:

Arapça’da Avrupalı bir gırtlağın çok fazla pratik yapmadan çıkaramayacağı bazı sesler var. Ayrıca bu sesler Avrupa dillerinde mevcut olan karakterlerle ifade edilemiyorlar da. İşte bunlardan biri:

Bu Şin harfi

Ve bizim dilimizde ş harfinin çıkardığı sese karşılık geliyor. –“ş”

Aynı zamanda “bir şey” anlamına gelen “şey’un” kelimesinin baş harfi.

Tıpki ingilizce’deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey anlamındaki “something” gibi. Arapça’da bu kelimeyi belirli tanımlık edatı –“el”- ekleyerek belirleyebiliriz.

Şimdi el-şey’un oldu; “bilinmeyen şey”

Ve bu kelime matematiğin ilk zamanlarından beri mevcut,

Tıpkı bu 10.yüzyıldan kalan kök almada olduğu gibi.

Ortaçağın bu kaynakları tercüme etmekle görevli bilginlerin sorunu, şin harfinin ve şey’un kelimesinin İspanyolca’ya çevrilememesiydi. Çünkü İspanyolca’da bu ş harfi ya da ş sesi mevcut değildi. Böylece kurul tarafından CK sesinin; “k” sesinin alınıp, Antik Yunanca’nın Kai harfine dönüştürüldüğü bir kural ortaya attılar.

Sonradan bu kaynaklar herhangi bir ortak Avrupa diline, yani Latince’ye çevrilirken Yunan Kai harfinin yerine Latin X harfini koydular.

Ve bu olduğunda Söz konusu materyal Latince’ye çevrildiğinde, matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık temeli oluşmuş oldu.

Şu anda sorumuzun cevabını biliyoruz.

Bilinmeyen neden hep X?

X bilinmeyen, çünkü İspanyolca’da “ş” diyemiyorsunuz.  🙂

 

Kaynak: https://www.ted.com/talks/terry_moore_why_is_x_the_unknown/transcript?language=tr